Wat is PFAS?

PFAS is een verzamelnaam en een afkorting van Per- en polyfluoralkylstoffen. Het zijn chemische verbindingen gemaakt door de mens die in de natuur niet op natuurlijke wijze voorkomen. Er zijn wel 10.000 verschillende soorten PFAS. De verbindingen zijn vaak vetafstotend, vuilafstotend en waterafstotend, handige eigenschappen voor veel producten die wij gebruiken.

Voorbeelden van soorten PFAS zijn PFOA, PFOS en GenX. PFOA is vooral bekend van de anti-aanbakpannen die gelinkt zijn aan het milieuschandaal in de Verenigde Staten, dat verfilmd werd in Dark Waters. Daar bleek de producent decennialang de gezondheidsrisico’s van deze stof te verzwijgen. Inmiddels zijn PFOA in anti-aanbakpannen verboden, al worden er nu vaak andere PFAS-stoffen voor deze waterafstotende bovenlaag gebruikt.

Waarvoor wordt PFAS gebruikt?

Een bekend voorbeeld van een product met PFAS zijn dus pannen met een anti-aanbaklaag, maar het zit ook in cosmetica, regenjassen en plakpapiertjes. Ook komt het in aanraking met ons voedsel via voedselverpakkingen als pizzadozen. Maar het komt soms zelfs directer in ons voedsel terecht, omdat PFAS ook in bepaalde pesticiden wordt gebruikt. Wel zijn bepaalde soorten PFAS voor bepaalde toepassingen, zoals het gebruik van PFOS in brandblusschuim, inmiddels verboden.

Uit allerlei inventarisaties weten we ongeveer wel waar het zoal in zit, zegt milieubioloog en PFAS-expert Annemarie van Wezel, maar PFAS ontdekken op een etiket van een product blijft lastig. Het vermelden van PFAS is namelijk niet verplicht. “Heel vaak staat het er niet op, dat illustreert hoe lastig het is om als consument een geïnformeerde keuze te maken”, zegt van Wezel. Een motie in de Tweede Kamer, begin dit jaar ingediend door de Partij voor de Dieren, om PFAS met naam en toenaam verplicht op het etiket van cosmeticaproducten te laten zetten, redde het niet.

Hoe ongezond is PFAS voor de mens?

PFAS-stoffen zijn giftig, verspreiden zich makkelijk in het milieu en hopen zich op in het menselijk lichaam. Van PFAS is bekend dat het schadelijke effecten kan hebben op de gezondheid van mensen, schrijft het RIVM. Zo kan het een effect hebben op het immuunsysteem, is het mogelijk kankerverwekkend en kan het zorgen voor een verminderde werking van vaccinaties.

Sommige PFAS zijn schadelijker dan andere, zoals het grotendeels verboden PFOA of PFOS, terwijl de gezondheidseffecten van anders PFAS-verbindingen nog amper onderzocht zijn.

Wat betekent PFAS voor het milieu?

Omdat PFAS niet of nauwelijks afbreekt, wordt het vaak gevonden in de grond en in het oppervlaktewater. Zo wordt PFOS, het type PFAS dat in veel toepassingen verboden is, nog steeds gevonden in het milieu, zoals in Leeuwarden. Uit internationaal onderzoek van Zwitserse en Zweedse onderzoekers blijkt dat er zelfs PFAS in de regen zit die op ons neerdaalt, omdat het als mobiele stof in de kringloop van het weer meedraait. Daardoor kan het zelfs afgezonderde plekken in de wereld kan bereiken, waar geen PFAS wordt geproduceerd.

Omdat PFAS inmiddels op veel plekken gevonden wordt, zowel in de bodem als het water, pleit de Nederlandse overheid in Europa voor een PFAS-verbod. Mocht de Europese Unie zo’n verbod invoeren, worden alle PFAS-stoffen voor de meeste toepassingen verboden. Een echt totaalverbod zal het niet zijn, want in het voorstel is nu nog een uitzondering voor PFAS in pesticiden opgenomen. De Nederlandse waterschappen die vaak PFAS in het oppervlaktewater vinden, vindt dat niet ver genoeg gaan en wil een totaalverbod voor PFAS in alle toepassingen.

Kunnen we PFAS niet gewoon opruimen?

Omdat de stoffen bijna niet afbreken, gaat dat helaas niet zo makkelijk. De enige, bekende methode is PFAS met hele hoge temperaturen van boven de duizend graden te verbranden. Dit kan onder meer bij een verbrandingsinstallatie in Antwerpen. Maar deze methode is duur en niet duurzaam voor de hoeveelheid PFAS die nu in het milieu gevonden wordt.

Verschillende onderzoekers zijn op zoek naar het ei van Columbus voor het PFAS-probleem, er lopen dan ook allerlei onderzoeksprojecten bij verschillende Nederlandse bedrijven, kennisinstituten en universiteiten om PFAS uit de bodem of het water te filteren en vervolgens te vernietigen. De verwachting is dat een echte oplossing nog wel even kan duren.

Luister zaterdag 4 mei om 14.00 uur naar PFAS in de provincie, in de uitzending van Pointer op NPO Radio 1.