Advocaat Jan Melief leest de tekst van een mailwisseling tussen twee ambtenaren van de gemeente Enschede droog voor, maar inwendig kookt hij van woede. “Dit is een vreselijke mentaliteit, een perverse prikkel om meer rotzooi te vinden.” Melief bedoelt hiermee dat de gemeente Enschede te ver gaat in de zoektocht naar belastende informatie om geld te kunnen terugvorderen bij mensen die in de bijstand zitten. We spreken Jan Melief voor ons onderzoek ‘Geen geld geen advocaat.’ Hij is sociaal advocaat en het merendeel van zijn zaken is tegen de gemeente Enschede. Het gaat vaak om bijstandszaken. De mail die hij ons laat zien komt uit een dossier van een cliënt van hem, die te maken kreeg met een terugvordering op zijn bijstandsuitkering.

De gemeente jaagt op haar burgers

“Ik wist niet wat ik zag toen ik deze mail tegenkwam. Hij is per ongeluk in het dossier beland, maar ik ben er wel blij mee. Het laat onverbloemd zien dat de gemeente Enschede op haar burgers jaagt”, zegt Jan Melief. De advocaat zegt dat hij lang heeft getwijfeld of hij hiermee naar buiten moest komen, maar na lang wikken en wegen heeft hij besloten, samen met zijn cliënt, het toch te doen. “Ik wil dat die mentaliteit van de afdeling die zich bezighoudt met de handhaving in de bijstand aan het licht komt.”

Overheid niet betrouwbaar

Wat is het geval? De cliënt van Jan Melief komt op de radar van de gemeente. De dienst Economie en Werk denkt dat de man zich niet aan de regels van de bijstand houdt. Er komt een onderzoek en uiteindelijk rolt daaruit dat de man vier dagen uitkering moet terugbetalen. “Je zou dan denken: mooi, onderzoek afgerond, we handelen de zaak af. Maar nee. De gemeente wantrouwt haar burgers. En dat blijkt uit de mail die ik hier heb. De leidinggevende stuurt die mail aan de sociaal rechercheur waarin klip en klaar wordt gezegd dat het niet voldoende is! Dat het de kosten van het onderzoek niet dekt! Dat is onrechtmatig. Een betrouwbare overheid dient zo niet op te treden. Ik acht dat onrechtmatig, dat gedrag. Je hoort je burgers te vertrouwen tot het tegendeel bewezen is. En als je de burger iets aan wil doen, zul je daar bewijs voor moeten leveren. Je hoort niet op deze manier op je burgers te jagen.”

Dekker wil minder rechtszaken

In ongeveer zestig procent van alle rechtszaken is de overheid partij. Veel mensen die daarmee te maken krijgen zijn aangewezen op de sociale advocatuur. Maar die staat onder druk. Veel sociaal advocaten stoppen er mee omdat het te weinig betaalt. En nieuwe aanwas is er niet. Daarnaast heeft minister Dekker voor Rechtsbescherming grootse plannen om de sociale advocatuur om te vormen. Hij wil minder rechtszaken en wil dat het Juridisch Loket zaken in een vroeg stadium oplost met mediators en juristen. Als dat niet lukt, dan komen de advocaten in beeld, en mogelijk een rechtszaak. Veel advocaten, waaronder Jan Melief, hebben daar grote moeite mee.

Hele gezinnen in de vernieling

“Het holt de rechtsstaat uit. Er zijn te veel rechtszaken, zegt Dekker. Maar dat komt juist door diezelfde overheid. Krijg je in de bijstand te maken met een enorme terugvordering, dan word je wel gedwongen een advocaat in te schakelen. Het gaat vaak om tienduizenden euro’s. En ik durf de stelling aan dat in zeventig procent van de zaken die ik doe, de overheid, in dit geval de gemeente Enschede, haar zaken niet op orde heeft. Slecht onderzoek, geen bewijs, ontbrekende stukken. Als zo’n gemeente in een vroeg stadium met haar burgers in contact treedt om zaken te bespreken, te waarschuwen zo je wilt, dan loopt het niet zo verschrikkelijk uit de hand. Dan kijk je niet aan tegen een terugvordering van zeg 100.000 euro, die nooit of te nimmer terug zal worden betaald en die hele gezinnen in de vernieling helpt.”

Enschede vordert uiteindelijk 3 euro terug

Hoe is het nu verder gegaan met de cliënt van Jan Melief? “Die ambtenaar is dus maar weer op zoek gegaan naar meer rotzooi. Er is een vervolgonderzoek gekomen. Ze hebben de bankafschriften van deze man onderzocht. Als je blijft graven, vind je natuurlijk altijd wat. Ook hier. Na bestudering van de bankafschriften kwam de gemeente Enschede erachter dat de man in een maand 169 euro aan boodschappen had besteed. En volgens het NIBUD, het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting, moet dat 172 euro per maand zijn. Je gelooft het niet, maar de gemeente wil die drie euro terugvorderen. Dat is het resultaat van het tweede onderzoek. Drie euro. Ik hoop dat ze daarmee de kosten van het onderzoek kunnen dekken.”

Reactie gemeente Enschede

We gaan naar het stadhuis, naar wethouder Arjan Kampman. Hij leest de mail die wij hem voorhouden. Hij reageert zenuwachtig maar herpakt zich snel en valt terug op zijn politieke routine. “Als ik dit zo lees dan kun je dit op twee manieren uitleggen. Of hieruit spreekt dat we op onze burgers jagen, of je leest het als een afgeronde zaak waarin een medewerker wordt aangesproken op de gemaakte kosten. En verder kan ik er weinig over zeggen omdat ik de casus en de context niet ken.”

Als we hem zeggen dat deze zaak niet was afgerond en dat er wel degelijk een vervolgonderzoek is geweest, zegt hij: “Weet je, we hebben 25.000 beslissingen per jaar Daar komen 900 bezwaarschriften op en 200 worden in het gelijk gesteld. Dus het merendeel gaat goed. Dat mijn ambtenaren wel eens een fout maken, is niet te voorkomen. Maar zodra ik merk dat er doelbewust op mensen gejaagd wordt, zoals hier gesuggereerd wordt dan vliegt zo iemand er meteen uit. Maar dat gebeurt hier niet. We hebben geen eskaders door de stad lopen die op burgers jaagt. Dat beeld wil ik bestrijden.”